14 yaşında bir kızım var ve haliyle de ergenleri anlama ve onlar tarafından anlaşılma çabam son viteste devam ediyor. Tökezlediğim zamanların dışında, “bunu da çözdüm” dediğim minik kırıntı olaylar da gerçekleşmiyor değil elbette. İnstagramda #GamesofErgenlik etiketi ile de zaman zaman ergenliği anlama ve anlaşılma çabalarımı anlatmaya çalışıyorum .
Geçen hafta “Ergenlerin Beyni” konusunda bir belgesel yapım izledim. Elimde bir defter ve bir kalem ile dinlerken de epey not almışım. Bu notları bir derleme yapayım derken bu yazı çıktı. Yazı çıkınca paylaşmak da peşinden geldi.
Ergen beyninde neler oluyor? Her şeyin sorumlusu hormonlar mı?
Önce şunu hatırlatmakta fayda var, tüm yetişkinler olarak hepimiz bir zamanlar ergendik. Aradan yıllar geçti, büyüdük, iş sahibi olduk, aile sahibi olduk, bazı şeyleri kaybettik, kimi şeyleri de kazandık. Ve geriye dönüp baktığımızda da ergenlik yılarında nasıl biri olduğumuzu tam hatırlayamıyor olabiliriz. Benim aklımda kendi ergenliğime dair belirli sahneler ve olaylar var ama hatırlayamadığım pek çok şey de mevcut. Ergen beyinlerimizle bizler de bir zamanlar genel ergen davranışlarını sergiledik elbette. Ailelerimize zor zamanlar yaşattık, işin işinden hiç çıkamayacağımızı düşündüğümüz anlarımız da oldu. Şimdi olsa asla denemeyeceğimiz şeyleri denedik, söylenmeyecek sözleri sarf ettik. Peki tüm bu genel geçer ergen davranışlarının sebebi sadece hormanlar mı?
Hepimizin bildiği gibi beynimizin yapı taşları nöronlar. Gri renge sahip olan bu nöronlar, zamanla beyaz bir maddeyle kaplanmaya başlıyor. Bu beyaz şeye Miyelin deniliyor. Miyelin, tabaka biçiminde yalıtkan bir malzeme. İmpulsların (uyarıların) daha hızlı bir şekilde iletilmesini sağlıyorlar. Yani bu beyaz tabaka sayesinde nöronlar birbirleriyle 3 bin kat daha hızlı iletişim kuruyor. Fiber optik internete geçiş yapmış gibi düşünün. Bu kaplama olayı daha biz doğmadan önce beynin arka tarafından başlıyor ve ön tarafa doğru gelişimine devam ediyor. Beynimizde başlayan bu yenilenme yavaş yavaş gerçekleşiyor. Beynin arka tarafından başlayan bu yenilenme süreci beynin ön kısmında tamamlanıyor. Beynin ön kısmı da bizi insan yapan kısım; Ön korteks. Beynimizin muhakeme ve rasyonelleştirmeyi gerçekleştirdiği kısım burası.
Ergenlerin beyninde bu ön kısmın gelişimi henüz tamamlanmadığı için beynin diğer kısımları daha çok ön planda oluyor. Ergen, bir karar alma sürecine girdiğinde ön kısım beynin diğer kısımlarıyla iletişime geçmede yavaş kalıyor. Böyle olunca da sürecin kontrolünü beynin diğer kısımları ele geçiriyor. Özellikle de enerji bölümü. Beynin orta yerinde bulunan Amigdala kısmı ergenlerin beyninde daha aktif çalışıyor. Amigdala adı, yapının badem benzeri şekli nedeniyle “badem” anlamına gelen Yunanca amigdale kelimesinden türemiş. Duygusal hafıza ve duygusal tepkilerin oluşmasındaki birincil role sahip bölge. Limbik sistemin bir parçası. Bundan dolayı ergenler daha duygusallar ve ruh halleri de çok sık değişiyor.
Araştırmalar, nöronların gri maddeden beyaz maddeye geçiş sürecinin 25 yaşında tamamlandığını gösteriyor. Yani Ergenlik beyni 25 yaşına kadar devam ediyor. Kızım 14 yaşında olduğuna göre bizim 12 yılımız daha var yani 😊
Ergen beyninde, dopamin isteği daha yüksek. Risk almayı seviyorlar, pervasızca davranmaktan kaçınmıyorlar. Zaten genel ergenlik davranışlarını da 3 grupta toplamış bilim insanları; Risk Almak, Yenilik Aramak ve Akran İlişkileri.
Ergenlerin yaptıkları tüm davranışları şimdiye kadar hormonlara bağlamıştık. Evet doğru, bu dönemlerde bazı hormonların seviyesi yükseliyor. Fakat dinlediklerim ve aldığım notlarla hormonların tek başına sahada yer almadığını, ergenlik davranışlarında beyin gelişiminin de önemli bir faktör olduğunu öğrenmiş oldum.
Ergenliği zor yapan şey sadece hormonlar değil, aynı zaman da ergen beyni. Bu farkındalıkla bir yetişkin olarak ergenleri daha iyi anlamaya çalışmak ve onlara yol göstermek gerekiyor sanırım. Ebeveynlerin, öğretmenlerin ve diğer tüm yetişkinlerin ergenlik çağındaki genç nesili anlamak, işbirliği yapmak konusunda mentorluk ve koçluk yetkinliklerine sahip olması da bana göre ayrıca önem arz ediyor.
Kaynaklar: The Mind, Explained Belgesel, https://tr.wikipedia.org/wiki/Miyelin, https://tr.wikipedia.org/wiki/Amigdala
